Cẩn trọng về hiệu lực pháp lý của các bản đồ

Nhân nói chuyện về hiệu lực pháp lý của các bản đồ.

Dư luận Việt Nam hiện nay đang xôn xao về tấm bản đồ nước Trung Hoa xuất bản năm 1904, dưới thời nhà Thanh, mang tên “Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ”. Bản đồ này vẽ lãnh thổ của Trung Quốc năm 1904 không có các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Mọi người vui mừng cho rằng đó là một bằng chứng rõ rệt chứng minh các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa không thuộc Trung Quốc.

Tấm Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ xuất  bản năm 1904 không có Hoàng Sa, Trường Sa

Theo tôi, không có điều gì chắc chắn để vui mừng hết. Giả sử phía Trung Quốc đưa ra các bản đồ sau đây:

1/ Bản đồ thế giới do Bộ Tổng tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam xuất bản năm 1960. "Trên bản đồ này, quần đảo Nam Sa (Trường Sa) được đánh dấu là lãnh thổ Trung Quốc."

Nguồn: VN công nhận chủ quyền của TQ? (BBC)

2/ Cục Bản đồ của Việt Nam xuất bản tấm bản đồ năm 1972, trong đó quần đảo Nam Sa được chú thích bằng tiếng Hoa, chứ không phải bằng tiếng Việt, tiếng Anh hay tiếng Pháp."

Nguồn: Still Arguing (BeijingReview.com.cn)

Nếu hai tấm bản đồ này có thật, lúc đó phản ứng mọi người sẽ ra sao? Không lẽ bó tay chấp nhận Hoàng Sa và Trường Sa thuộc Trung Quốc?

Nếu không lầm, bản đồ 1904 của Trung Hoa, lãnh thổ nước này bao gồm nước Mông Cổ hiện nay. Nếu ta đi ngược thời gian xa hơn, các bản đồ nước Trung Hoa cũng không hề chú dẫn hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, nhưng trong vài bản đồ lãnh thổ nước này bao gồm nước Việt Nam. Không lẽ phía Trung Quốc trưng tấm bản đồ này thì phải công nhận Việt Nam thuộc Trung Quốc?

Điều may là các tấm bản đồ thường không có giá trị quyết định trên quan điểm pháp lý.

Thật vậy, theo thông lệ công pháp quốc tế, "bản đồ" tự nó thường không được nhìn nhận như là một "bằng chứng" mà chỉ được xem như là một "tài liệu - information", để bổ túc thêm cho một "lý lẽ - argument", hay để khẳng định một "thái độ" nào đó của một bên tranh chấp.

Tấm bản đồ do Bộ Tổng tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam xuất bản năm 1960 và tấm do Cục Bản đồ của Việt Nam xuất bản tấm bản đồ năm 1972 tự nó không có giá trị pháp lý, (cũng như tấm bản đồ 1904 của nhà Thanh), nhưng nếu vấn đề tranh chấp Hoàng Sa và Trường Sa được đưa ra một tòa án quốc tế để phân giải, chắc chắn các tấm bản đồ này sẽ được phía Trung Quốc sử dụng nhằm vào việc làm rõ ý kiến của phía Việt Nam (nhìn nhận Hoàng Sa và Trường Sa thuộc Trường Sa) qua tuyên bố đơn phương 1958 (thể hiện qua tấm công hàm của ông Phạm Văn Đồng).

Nhiều vụ án về tranh chấp lãnh thổ do Tòa Án Công lý Quốc Tế (CIJ) phân xử, đa số các trường hợp các bản đồ được các bên trưng dẫn thì không được xem như là "bằng chứng" vì chúng không có tác động trực tiếp đến quyết định của các quan tòa. Yếu tố quyết định cho phán quyết của tòa luôn là "thái độ" của nhà nước đối với vùng lãnh thổ tranh chấp.

Một tấm bản đồ có giá trị pháp lý chỉ khi nó được đính kèm với các văn bản của một hiệp đinh phân định biên giới. Dĩ nhiên hiệp ước này phải còn hiệu lực (do việc không có hiệp ước nào khác ký kết sau này thay thế). Tuy vậy, nhiều trường hợp lịch sử cho thấy nhiều tấm bản đồ phân định biên giới đã không phù hợp với nội dung của công ước. Trong trường hợp này, theo thông lệ quốc tế, văn bản có hiệu lực "cao" hơn bản đồ. Một số trường hợp khác, bản đồ phân định, cũng như nội dung văn bản, cả hai đều không phù hợp với địa hình trên thực địa. Như trường hợp phân định biên giới giữa Pháp và nhà Thanh biên giới giữa Bắc Kỳ và các tỉnh Hoa nam năm 1887, hầu hết nội dung các biên bản phân định cũng như các bản đồ đính kèm đều không phù hợp với địa hình trên thực tế (xem thêm phần tham khảo). Trường hợp này, các công trinh phân giới sau này (1888-1897) cùng với bộ bản đồ vẽ trên kết quả cắm mốc, mới có giá trị thực sự. Tuy vậy, trong các hồ sơ chính thức hiện nay được lưu trữ trong các thư viện thế giới, đường biên giới Việt Trung 1887 chỉ thể hiện qua 3 trang mô tả sơ sài cùng với các bản đồ (hoàn toàn sai) đính kèm. Vì thế nhiều học giả trên thế giới đã có nhận định sai trong các công trình nghiên cứu vì chỉ dựa trên nội dung của công ước mà không tham khảo tài liệu giai đoạn phân giới.

Trường hợp đặc biệt cũng nên nói lại sau đây, là tranh chấp hai nước Thái Lan và Kampuchia về chủ quyền ngôi đền Preah Vihear. Nguyên nhân tranh chấp là tấm bản đồ đính kèm công ước vẽ không đúng với nội dung công ước. Theo tấm bản đồ (vẽ sai) này, ngôi đền thuộc về lãnh thổ Kampuchia trong khi nội dung văn bản xác định đường biên giới là đường phân thủy của một rặng núi. Trên tinh thần đó ngôi đền phải nằm trên lãnh thổ Thái Lan. Nội vụ tranh chấp được đưa ra Tòa án Công lý Quốc tế (CIJ). Lý ra, hiệu lực nội dung văn bản có giá trị cao hơn bản đồ, tức ngôi đền phải thuộc về Thái Lan, nhưng vì thái độ của nhà nước Thái Lan (về ngôi đền) trong nhiều thời kỳ đã khiến quan tòa phán quyết chủ quyền ngôi đền Preah Vihear thuộc về Kampuchia. Xét thấy trường hợp này (thái độ của nhà nước Thái) khá trùng hợp với thái độ của nhà nước VNDCCH và CHXHCNVN về chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa và Trường Sa, người viết dẫn ra đây vài đoạn để mọi người cùng suy nghĩ cho tình trạng tranh chấp lãnh thổ giữa đất nước mình với Trung Quốc hầu kịp thời tìm kiếm một phương án giải quyết.

Tranh chấp hai bên Thái - Miên về ngôi đền Preah Vihear được đưa ra Tòa án Quốc tế ngày 6 tháng 10 năm 1959. Vụ án có mã số CIJ 65.

Vụ xử ngôi đền Preah Vihear xảy ra ngày 15 tháng 6 năm 1962. Những đoạn quan trọng được ghi lại như sau (nguồn CIJ):
Trở lại trường hợp Việt Nam. Ở đây ta thử so sánh thái độ của nhà nước Thái về chủ quyền ngôi đền Preah Vihear đã được tòa CIJ phân tích ở trên với thái độ của nhà nước VNDCCH (và các nhà nước kế thừa) về chủ quyền của hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

công hàm 1958 của chính phủ VNDCCH  do thủ tướng Phạm Văn Đồng ký

Ta thấy nhà nước VNDCCH đã mặc nhiên đồng thuận chủ quyền của Trung Quốc tại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa qua các động thái:

1/ Tuyên bố đơn phương qua công hàm 1958 của Phạm Văn Đồng. Tuyên bố này ủng hộ "Tuyên bố về hải phận 12 hải lý của Trung Quốc", trong đó mặc nhiên nhìn nhận việc "ủng hộ" hải phận 12 hải lý của các đảo thuộc Hoàng Sa và Trường Sa. Tức mặc nhiên nhìn nhận chủ quyền Hoàng Sa và Trường Sa thuộc Trung Quốc.

2/ Các bài báo trên Nhân Dân khẳng định chủ quyền của Trung Quốc tại Hoàng Sa và Trường Sa. Các bản đồ của các cơ quan trực thuộc nhà nước VNDCCH (như hai tấm bản đồ dẫn trên) xác định chủ quyền của Trung Quốc tại Hoàng Sa và Trường Sa.

Trên phương diện pháp lý, các bài báo trên Nhân Dân hay các bản đồ của Bộ Tổng tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam hay của Cục Bản đồ của Việt Nam đều không có giá trị pháp lý. Nhưng ở đây chúng có giá trị của "tài liệu – information" nhằm làm sáng tỏ nội dung tuyên bố đơn phương 1958 của Phạm Văn Đồng. Đối với công pháp quốc tế, các tuyên bố đơn phương có giá trị ràng buộc.

Mặt khác, nhà nước VNDCCH đã "im lặng" trước tuyên bố "chủ quyền không thể tranh cãi của Trung Quốc tại Hoàng Sa" vào tháng giêng năm 1974, vài ngày trước khi dùng vũ lực xâm lăng Hoàng Sa. Nhà nước VNDCCH cũng im lặng sau đó khi Trung Quốc dùng vũ lực xâm chiếm Hoàng Sa. Theo thông lệ quốc tế, hành động (xâm lăng Hoàng Sa của Trung Quốc) đòi hỏi hai miền Việt Nam phải có một thái độ. VNCH đã lần lượt biểu lộ nhiều động thái quan trọng nhằm phản đối hành động của Trung Quốc đồng thời khẳng định chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa trước các diễn đàn quốc tế. Thái độ im lặng của nhà nước VNDCCH có thể so sánh với sự "im lặng" lâu dài của nhà nước Thái về tấm bản đồ vẽ sai. Đó là sự im lặng "mặc nhiên đồng thuận".

Ta thấy vấn đề chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa và Trường Sa phức tạp và khó khăn hơn trường hợp của Thái về ngôi đền Preah Vihear. CHXHCNVN, nhà nước kế thừa của nhà nước VNDCCH, phải đối diện cùng lúc hai yếu tố pháp lý: 1/ tuyên bố đơn phương và 2/ mặc nhiên đồng thuận chủ quyền của Trung Quốc tại Hoàng Sa và Trường Sa.

Chỉ cần một trong hai yếu tố này đủ để Việt Nam mất chủ quyền tại Hoàng Sa và Trường Sa.

Bộ Luật Biển 2012 của Việt Nam vừa công bố xác nhận chủ quyền của Việt Nam tại hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là một điều đúng và cần thiết. Bộ Luật này cũng xác nhận hiệu lực hải phận các đảo của Việt Nam đúng theo tinh thần Luật Quốc tế về Biển, cũng là một điều đúng và cần thiết. Đúng vì nó phù hợp với thực tế và lịch sử. Cần thiết vì nó làm gạch nối cho thế hệ tương lai. Nhưng nó chỉ có hiệu lực thực sự khi mà Trung Quốc từ bỏ chủ quyền ở Hoàng Sa và Trường Sa (qua một trọng tài phân xử).

Với một hồ sơ như thế người ta không ngạc nhiên khi nhà nước CSVN không dám đề nghị đưa tranh chấp Hoàng Sa và Trường Sa ra trước một trọng tài phân giải. Trong khi đó, với khả năng về quốc phòng đang lên, Trung Quốc có thể chiếm các đảo Trường Sa còn lại đang ở trong tay Việt Nam đồng thời dành phần lớn thềm lục địa và vùng biển Việt Nam theo bản đồ chữ U. Việc "ngư dân" Trung Quốc hiện nay một lúc 30 chiếc thuyền, cùng với các tàu hộ vệ của hải quân Trung Quốc, đang hoành hành đánh bắt hải sản ở các đảo thuộc Trường Sa làm người ta liên tưởng đến những ngày tháng giêng năm 1974, lúc sắp đánh Hoàng Sa. Ở đây, trước khi đánh, "ngư dân" Trung Quốc đổ bộ lên các đảo. Khi hải quân VNCH can thiệp thì hải quân Trung Quốc ra tay "bảo vệ". Rất cỏ thể Trung Quốc sẽ lập lại phương pháp cũ.

Lúc đó, với một hồ sơ như thế, Việt Nam vô phương đòi lại Trường Sa (chứ đừng nói Hoàng Sa). Với sức mạnh và nhiều tiền trong tay, Trung Quốc muốn hoạch định biển với Việt Nam thế nào lại không được?

Vấn đề vì thế, cấp bách, là phải làm các thủ tục để kế thừa di sản VNCH để có một thế đứng chính thống trước quốc tế. Hiện nay chưa có nước nào chính thức công nhận chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa và Trường Sa (kể cả Pháp). Với một hồ sơ như thế thì ai mà công nhận?

© Trương Nhân Tuấn
______________________________________________

Xem thêm:

- Tìm hiểu nguyên nhân mất đất Tụ Long vào tay Trung Quốc qua các hiệp định Pháp-Thanh về biên giới 1887 và 1895
- Biên giới tỉnh Hải Ninh. Nguyên nhân Việt Nam mất huyện Giang Bình và đất thuộc hai tổng Kiến Duyên và Bát Tràng thuộc tỉnh Hải Ninh.
- Thử tìm hiểu tranh chấp Thái-Miên về ngôi đền Preah Vihear
- Lịch sử tranh chấp chủ quyền "l’enclave Pak-lung" cùng các đảo Vạn Vĩ, Sơn Tâm và Vu Đầu trong vịnh Vạn Xuân
- Tìm hiểu đường biên giới Việt-Trung: Lào Cai