Trong thơ nên có… vú

If I Could Write a Poem on My Breast (2009), Yara Cluver. Nguồn ảnh: ©copyright Yara Cluver

ôi lại tiếp tục đào bới. Biết đâu bên dưới các địa tầng văn hoá Khổng Mạnh và Tam giáo vẫn còn tàng ẩn tính nết hồn nhiên chân chất của dân gian? Đi ngược ảnh hưởng của phương Bắc, tìm về nguồn gốc Đông Nam Á thử xem - chẳng phải tổ tiên xa xưa đã từng xâm mình, nhuộm răng ăn trầu hay sao? Đẩy sang một bên các sách Hán tự, tôi bắt đầu sưu tập các tài liệu văn hoá Môn-Khờme và Mã Lai, mày mò tự học các chữ orang, kampung, makan, minum... và làm quen với những bài pantun nguyên tác.[5] Rồi sau nhiều mùa lặn lội trong rừng chữ lạ lẫm tôi đã được mãn nguyện, đã tận mắt nhìn thấy susu, trái vú dân tộc nguyên sơ, bầu sữa mẹ Mã Lai chính gốc! Mời các bạn cùng tôi về thăm cội nguồn văn hoá, ngâm nga mấy câu thơ tỏ tình đặc sản sau đây:

Sakit kaki ditikam jeruju
Jeruju ada di dalam paya
Sakit hati memandang susu
Susu ada di dalam kebaya[6]

tạm dịch

Dẫm phải gai đau chân
Lá gai mọc giữa đầm
Nhìn thấy vú đau lòng
Vú dưới yếm đầy căng
Di mana kuang bertelur?
Di atas lata, di ruang batụ
Di mana abang nak tidur?
Di atas dada, di ruang susu.[7]

tạm dịch

Ó làm tổ ở đâu?
Nơi lũng sâu, góc núi.
Người tình muốn ngủ đâu?
Gối đầu trên đôi vú.

Tôi xin phép tạm ngưng ở đây; gọi là dẫn chứng vài câu khai vị. Mấy trang này đã giúp tôi xoa dịu phần nào cái mặc cảm mất gốc của mình. Bây giờ mời các bạn làm một chuyến hành hương văn hoá, tự thân tìm lại lai lịch tâm tình của giống nòi. Biết đâu ngày nào đó một người trong các độc giả của bài viết lôi thôi tuỳ hứng này sẽ nhẫn nại đi xa thật xa, sẽ may mắn tìm ra nơi chôn nhau cắt rốn văn hoá của các tộc Việt ngày xưa.

---

Nguồn: Trong thơ nên có… vú. Chân Phương. Ăn mày văn chương. DCVOnline minh họa. Chú thích của tác giả.

[1] Xem nguyên tác “Dã hữu Tử Quân”, bài 23 trong Bernhard Karlgren, The Book of Odes, Stockholm, 1950.
[2] Trong bài “The Oldest Chinese Poetry” dịch giả Arthur Cooper lên án giới Nho sĩ đã cắt đục Kinh Thi vì các quan điểm luân lý của họ. Xem The Translator’s Art, Penguin Books, 1987, tr. 62.
[3] Mớ nhận xét tài tử trong bài này không có tham vọng của một chuyên khảo và chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót. Mặt khác các chấm phá này chỉ liên quan đến thơ. Ai quen biết văn xuôi Trung Hoa đều không lạ gì với những trang đậm đặc dục tình của Kim Bình Mai, Nhục Bồ Đoàn, v.v.
[4] Nói cho chính xác văn chương dân gian rải rác cũng gặp vài trái vú... nhưng chúng chẳng quan hệ gì đến thú vui luyến ái hoặc hạnh phúc lứa đôi. Đó là những cái vú của tướng học và kinh nghiệm bình dân về cơ thể đàn bà như “nhớn vú bụ con”, “thâm dưa thì khú, thâm vú thì nghén”, “vú bánh dầy, má bánh đúc”, đại loại... Hoặc những cái vú lầm than cơ cực của thân phận gái quê: Một ngày ba bận trèo đèo Vì ai vú xếch, lưng eo hỡi chàng! hay là Chửa chồng, yếm thắm đeo hoa Chồng rồi, hai vú bỏ ra tày giành! Và hai câu tố cáo ách nặng phong kiến mà chúng ta vẫn nghe quen: Bộ Binh, Bộ Hộ, Bộ Hình, Ba bộ đồng tình bóp vú con tôi!
[5] Pantun là thể thơ truyền khẩu lâu đời của văn hoá dân gian Mã Lai, Nam Dương. Bắt đầu được phổ biến ở Âu châu vào đầu thế kỷ 19. Pantun đã chinh phục nhiều nhà thơ, trong đó có Victor Hugo. Vì một lỗi chính tả hay phát âm vào thời đó, pantun đã trở thành pantoum từ ấy đến nay ở Pháp.
[6] Susu trong tiếng Mã Lai có nghĩa là Vú hoặc Sữa. Các âm tiết của từ này vẫn còn trong tiếng Việt ngày nay: khi một đứa bé Việt Nam bú “Sữa” mẹ thì em được gắn chặt với cội nguồn theo nhiều nghĩa, cả văn hoá lẫn sinh thành.
[7] Hai bài pantun trên được trích từ Pantouns Malais do Georges Voisset tuyển dịch cho nhà xuất bản Orphée/La Différence,1993, và Anciennes Voix Malaises do Francois-René Daillie tuyển dịch cho nhà Fata Morgana,1993.